Bazı anlar ve o anlara
ait yarım saniyelik görüntüler vardır, zihne takılıp kalır. Belki sıradan bir eylem,
bir mimik, davranış ya da harekettir, gerçekleştiği anda ve çoğu kez bir bilincin sonucu
olarak ortaya çıkmaz. Hatta bilinçaltına dair içsel bir derinliğe de sahip değildir,
olmayabilir. Vücudun bir hareketi esnasında denk gelmiş ve öylesine bir görüntü
oluşmuştur. O anı yaşayan veya o görüntüye bakan bazı kişiler de belki o yarım
saniyelik hareketin farkında bile olmamıştır. Fakat birileri fark eder, dikkat
buyurur, ilginç gelir ya da etkilenir, belleğine yazar, zihninde tutar ve vakti
geldiğinde bazı nesneler/durumlarla o anlık görüntüyü bütünleştirir, örtüştürmeye
çalışır. Dahası belli belirsiz işlenen o an, yıllar boyunca düşüncede yaşayan
bir iz, zamanla zihinde ikâmet eden bir gölge hâline de gelebilir. O zihnî gölge,
artık gelecekte karşılaşılacak bir gerçeklikle eşdeğer kılınmak için bilinçsizce
bekletilir; çünkü vakti gelince “ilgisiz” görülen başka bir gerçekliğe
ilmeklenecek, iliştirilecektir.
İşte o an benim için bugün geldi. Bu sebeple, aşağıdaki metnin, zihnimde
sırasını bekleyen "o anın" günümüzde nihayet kendi gerçekliğini bulmasının sonucunda
ortaya çıktığını söylemek doğru olacaktır. Başlayalım...
Sevgili Gökhan Yavuz
Demir’in “Kesin Döneceksiniz” isimli kitabı yayınlandığında (Ocak, 2022) kazandığım
bir yurtdışı bursu vesilesiyle saha araştırması yapmak için Londra’da
bulunuyordum. Kitabı ancak Temmuz ayında ziyaretimize gelip iki hafta bizimle
kalan yeğenimiz aracılığıyla edinebildim. Ailecek beklediğimiz bir eserdi, bu
yüzden hızla okumaya başladım. Kitabın yazılışı kadar günde de okuyup,
bitirdim. Sonrasında kitapların da insanlar gibi hikâyeleri olduğuna inandığım
için kitabın künye sayfasının karşısına adımı, notumu ve tarihi yazıp dönüşte (kitaplar
da dâhil olmak üzere aklın alamayacağı her şeyin, önce bağış olarak kabul
edilip sonra yardım amacıyla satıldığı) “charity” adıyla bilinen “ikinci el” dükkânlarından
birine (Ekim 2022) bıraktım. Konumu da şu:
Dünya’nın her coğrafyasından
yağmur gibi kitabın (ve tabi milyon tane nesnenin de) yağdığı Londra’da, bir gün birisi
orada bu kitabı görecek, merak edecek ve alacak. Tabi böylelikle kitabın yeni
bir hikâyesi de başlayacak. Belki kitapla, künye notlarının “ne gibi bir
ilişkisi olduğu” sorusunun peşine düşecek. Heyecan vericiydi!
Diğer taraftan, itiraf
etmeliyim ki beklentilerin aksine bu metin kitabın edebî analizine dayanmıyor,
aşağıda bunları bulamayacaksınız. Edebiyat eleştirmeni falan değilim, kendimi
kitabın bu tarz bir analizini yapacak yeterlilikte de görmüyorum. Yine de bir
kitap aşığı olarak kısa fikrim şudur ki, kitabı beğendim. “Birileri
artık bu yaşadıklarımızı yazsa” deniyor ya, “ne sinemada ne edebiyatta şu yeni
rejimin gölgesi bile yer almıyor” şeklinde eleştiriler var ya, işte bu eser, o
talebe karşılık geliyor ve benim adıma bu bakımdan kıymetli. Bu kitap,
yaşananların edebî bir haykırışı, aynı zamanda bir iç çekiş, bir hayal kırıklığı ve
yüce bir sitem!... Aynı nedenle de Gökhan Yavuz’un novella’sı, yaşananların yakın şahidi
olmuş olmamış herkesin vicdan teline dokunuyor. Yazar konformist olmanın “genel değer” şeklinde
kabul gördüğü yeni rejimde vicdanları eleğe dönmüşlere de (duvara konuştuğunu
bile bile) arada iki çift laf ediyor. Üstelik fazlasına gerek olmadığının da bilincinde,
kelimelerinden itinayla tasarruf etmiş. Neticede iyi biliyor ki bu artık boşa zaman kaybı!
Bununla birlikte, bana
bu metni yazdıran gücün, solda bulunan karedeki o donmuş görüntü olduğunu artık itiraf etmem gerekiyor. Kanımca yazarın novella’sını en
iyi ifade edecek anlam da yine aynı karenin içerisinde yatmakta... Fotoğraf, Gökhan Yavuz Demir’in
bir gece yarısı KHK’si ile üniversiteden, kendini adadığı mesleğinden ve
öğrencilerinden koparıldığı olayın birkaç gün sonrasına ait. Fakülte önünde
öğrencileri onu hüzünlü bir şekilde uğurluyor. Bu kaydın videolu görüntüsünde Gökhan
Yavuz da aynı hüzün içerisinde ama öğrencilerine karşı dirayetli durmaya
çalıştığı görülüyor. Sonrası vedalar, alkışlar ve ayrılış…
İşte o anda çekilen bu kare, bir ruh
hâlinin bedene yansıması olarak ortaya çıkmakta... Sağ ayak, sabit, adım atıp
gidecek. Lâkin sol ayak, tedirgin, çelişkili, gitmek istemiyor, bir garip ve
eğreti, neredeyse bıraksan tek başına geri dönecek. Hani yapmak istenmeyen her şeyde
“ayak sürünür” ya, adımlar geri geri gider ya, işte öyle! İki ayak, iki farklı
dünya… Sol ayak duygu, vicdan, sanki kalp ve ruhun ifadesi gibi, “gitme, kal” diyor; sağ ayak ise
hayatın yükü, zorunlulukların, zorbalıkların mecburi ortağı, “kalamazsını” yüze
vuran netlikte dimdik durmakta! Her şey bir yana, bütün o insan kalabalığının içinde o ayak
görüntüsü zihnimde asılı kaldı, nedense o günden beri bu kareyi unutmadım. Ve artık günü geldi! O an, gerçekliğiyle buluştu!
Üstelik böylesi bir “ayak
anlatısı”, başka bir alanda da karşımıza çıkıp, eşsiz bir sanat eserini çözebilmemiz için bize yol gösteriyor. Nitekim benzer bir
durum, büyük usta Michelangelo’nun Roma San Pietro in Vincoli Kilisesi’ndeki Musa
Heykeli'nde de mevcut... Çok iyi bilinen kutsal
bir hikâyeye göre Musa, Sina Dağı’ndan elinde tanrının yolladığı ve On Emir’in
yazılı olduğu levhalarla geri döner; ancak giderken gönül rahatlığıyla geride
bıraktığı halkını, “altın bir buzağı” yapıp ona tapar halde bulur ve elindeki
levhaları öfke ve hayal kırıklığı ile yere atarak, parçalar. Michelangelo’nun bu
heykelde, işte bu anın öncesini tasvir ettiğine inanılır. Musa, dönüşte
yorulmuş, dağın eteklerinden inerken de bir kaya üzerinde dinlenmeye
başlamıştır. Fakat tam o sırada gelen sesler üzerine başını çevirmiş, seslerin
geldiği yere bakmış ve gördükleri karşısında hüsran ve öfkeyle, ayağa kalkmaya
yeltenmiştir.
Michelangelo burada, böylesi bir anı sonsuza kadar ölümsüz kılandır. Yani sağ ayağı
sabitken, "tanrısallık görevi" adına orada dururken, sol ayağı hafif geride ve parmak uçlarında bir hareketlenme
oluşturarak, Musa’ya (ve dolayısıyla heykele bakan bizlere de) devam etmek ile gitmek arasında kalan bu çelişki anını yaşatır. Sağ ve sol ayaklar, yine benzer işlevlerde ve yine aynı
çelişkiler içindedir. Fotoğrafın olmadığı bir çağda zihinde canlanan görüntü,
böylece sanat eserinde hayat bulur. Mermeri ölümsüzlüğe dönüştüren bu muhteşem eser, o anın sanat
üzerinden aktarılması, hikâyeye yabancı olmayanların da görerek etkilenecekleri muazzam bir sunumdur.
Diğer taraftan mutlaka
akla gelecektir, sorulmadan ben yanıtlayayım: Doğal olarak burada yapılan
metaforlar sübjektif olarak değerlendirilebilir. Öyledir de… Hatta başkaları da
aynı karelere bakıp, farklı ve tamamen zıt anlamlarda metaforlar üretebilirler.
Keza görüntü asla “objektif” değildir. Böylesi bir kategorinin içerisine de alınamaz.
Ve esasen görüntüyü (semboller, nesneler vb. de) herkesin bakıp farklı/ortak
düşünceler ürettiği bir anlamlar yığını olarak değerlendirmek gerekmektedir.
Belki bu konunun ince ayrıntısı şu olabilir, görüntü/sembol/nesneye bakılıp onun
hangi sistematik yollarla, nasıl ele aldığı ve anlamlandırdığın burada bir
farklılık yaratacaktır. “Bakmak” ile “görmek” arasındaki fark belki de budur!
Sonuç olarak düşüncem
odur ki, bu novella Gökhan Yavuz’un sol ayağının romanıdır. Onun sesi ve seslenişi,
onun vicdanının dile gelişi, yaşayıp gördükleri ile onları kelimelere dökülüşüdür.
İyimser ama bir o kadar da kırgın, yalnız ama hayata tutunmaya çalışan, “olan”
ile “olması gereken” arasında kalan bir ruh hâlinin eseridir. Gerçi Gökhan Yavuz, her
fırsatta Refik Çavuş’un kendisi olmadığını söylese de romanı okuyup da bunu
kabul eden herhangi bir insan evladı bulabilmiş midir, bilemiyorum. Oysa yazar
sonuna kadar haklıdır, Refik Çavuş kesinlikle kendisi değildir. Refik Çavuş, Gökhan Yavuz’un bir roman
karakterinde vücut bulmuş sol ayağıdır. Bir anlık refleksle hareket eden ve vicdanı
rahat olmayan Musa’nın sol ayağıyla da kader ortağıdır. Çünkü o eylem, iktidarın enseyi yalayıp geçen soğuk nefesi ile kitlelerin şuursuzluğunu görüp, irkilen anlık bir insanî harekettir...
Bir heykel veya bir
novella olarak ortaya çıksalar da sol ayakların haklı refleksi, dünyada güzelden yana
tavır alanların varlığını görmemiz açısından umut vericidir. Dünya’yı belki sol
ayaklar kurtaramayabilir, lâkin umut yine sol ayaklardadır.
Son bir not: Yazarımızın
defaatle “bu romanı üç günde yazdığını” belirten açıklamalar yapması, gençleri
hikâye ve roman yazmaya teşvik kapsamında değerlendirilmelidir.
“Son Nottan” bir
sonraki not: Bu yazı, tam bir yıl önce plânlandı ama ancak şimdi metne döküldü.
Tüm gecikmiş metinler için özür! Ve bir ek daha, Gökhan Yavuz Demir'in yukarıdaki fotoğrafını çeken muhabirin adına da ne yazık ki ulaşamadım. Kendisinden özür dilerim, ileride bulursam buraya ekleyeceğim.
Eserle ilgili
bazı röportajlar ve kayıtları da şuraya bırakayım:
Geçen yıl tam da bugün, 2 Temmuz Anması için Londra’nın Hackney
ilçesi Stoke Newington-Common Park’taki Sivas Anıtı önündeydim.
İngiltere’deki Alevi topluluklarının organize ettiği anmaya umut, hüzün
ve öfke hâkimdi. Umut değişime dair beklentiden kaynaklanırken, hüznün
nedeni kaybedilenlere beslenen sevgi ve özlem duygusuydu; bunca yıl
geçmesine rağmen gelmeyen adalet ile katillerin korunması da öfkenin
sebebiydi.
Bununla birlikte Alevilik günümüzde İngiliz Devleti’nin “resmî
olarak” tanıdığı inançlardan; Aleviler de pek çok topluluk gibi
serbestçe örgütlenme, ibadet, toplantı ve eylem yapma gibi özgürlüklere
sahipler. Dahası eğer sınıfta bir Alevi öğrenci varsa, aldıkları izinle
belli haftalarda ilkokullara gidip inançlarını tüm sınıfa kendileri
anlatabiliyorlar. Dolayısıyla vaktiyle türlü sebeplerle yurtdışına
göçmüş Aleviler, kültür ve inançlarını bulundukları ülkelerde serbest
olarak yaşamaktalar.
Peki, anavatanda da öyle mi? Bugün Türkiye’deki cemevlerinin geneli,
iktidara yakın dedelerin kontrolünde. Okullarda sadece tek bir dinin,
müstesna bir mezhebi (hem de zorunlu olarak) öğretiliyor. Devlet her
bulduğu fırsatta kendi “makbul Alevisini” tanımlamakla kalmıyor, “nasıl
olması” gerektiğine kadar her şeyi kendisi belirliyor. Böylelikle
Alevilik, İslam’ın bir altkültürüne indirilmeye çalışılırken, Aleviliğe
dair alternatif yorumlar da dışlanıyor ve “marjinal” adı altında
kriminalize ediliyor. Bunun yanı sıra günlük hayat ve resmî
ilişkilerdeki ayrımcılıklar da devam etmekte. Bakınız bütün seçim süreci
boyunca Kılıçdaroğlu’nun “Aleviliğinin” konuşulması bile daha yeni
bitti.
Tabii ki bu ayrımcılıklar sadece Alevileri değil, tüm muhalifleri,
Kürtleri, sosyalistleri, kadınları, gençleri, LGBT bireyleri ya da daha
yerinde tabirle “millet” parantezi içinde görülmeyen herkesi kapsamakta…
Şu tabloyu netleştirmek için artık bir durumun altını çizmek gerekli,
Türkiye’de rejim önemli ölçüde değişti ve yeni bir toplumsal düzen
kuruluyor. Bu minvalde de pek çok şey yasaklarla, baskılarla, medya
eliyle, olmadı herkesin çevresindeki konformistler sayesinde
değiş(tiril)iyor. Örneğin, gündelik dilin içerisine iyiden iyiye
yerleşen kavramlar (Herbert Marcuse’nin kulakları çınlasın) dinsel bir a
şeklinin iktidarını besliyor. Sonra da bunlar ahlakın ve
hassasiyetlerin yönünü belirliyor. Görünür hayatlar ardında hiç de
dinsel bir hayat yaşanmasa bile, din artık kamusal alanı düzenleyen
yegâne normlar bütünü oldu. Kitle iletişim araçlarından gerçek hayata
kadar her yerde karşılaştığımız kurgusal bir dindarlık ise sembolik
ilişkilerin menfaat kapılarını açan anahtara dönüşmüş durumda... Tabii
kitleler bunlarla oyalanırken, küresel sermayenin güdümünde ve piyasa
ekonomisiyle uyumlu bir İslam da neoliberal emelleri gerçeğe
dönüştürmede büyük başarılara imza atıyor.
Hatta son seçimlerle birlikte bu durumun siyaset alanında da
karşılığını bulduğu söylenebilir. Zira Cumhuriyet’in 100. Yılı’nda
Sağ’ın her tonu Meclis çatısı altına toplandı. Üstelik artık Meclis’te
AKP’nin ölçeklerini başka ağızlardan dillendirip, kamuoyunun tepkilerini
tartmaya yarayacak iki İslamcı parti daha var. Gerek babasının “dibine
düşen” genç Erbakan’ın gerekse de HÜDA PAR’lı vekillerin yaptıkları
açıklamalar da göstermekte ki, önümüzdeki yıllar İslam’ı topluluğu
dönüştürme ve rıza üretmede daima ideolojik bir araç olarak kullanan
yeni rejimin mevcut geçişi “sağlamlaştırma” dönemi olacak. Anayasal
değişiklikler başta olmak üzere sosyal hayata doğrudan ve yasal olarak
müdahalede bulunabilecek pek çok kanun ile yönetmelik değişikliğine
hazırlıklı olmak gerekiyor. Kanımca mevcut “hukuki boşluk” dönemi bir
süre daha devam edecek ama yeni rejim bir zaman sonra kendi hukuk
anlayışını “resmîleştirme” ihtiyacı duyacak. Buradaki “yasallık”
ihtiyacının meşruiyetini dinsel düşünceden alacağı da zaten sürpriz
değil. Dolayısıyla muğlaklık zirveleri olan “genel ahlak” ile “değerler”
gibi referanslar da mütemadiyen daha da ön plana çıkacak. Üstelik bu
önemli eşikle birlikte ufuktaki ekonomik buhranın kitleler üzerindeki
etkileri de düşünüldüğünde, rejimin daha da sertleşeceğini öngörmek
olası.
Sonuçta bütün bu gelişmeler karşısında ortaya çıkan kritik soru ise
“ne yapılmalı?” etrafında düğümlenmekte. Öncelikle insanlık tarihinin
bir yönüyle de mücadeleler tarihi olduğunu akılda tutmak gerekiyor.
Dolayısıyla tarih boyunca insanlığın, bu mücadele mesaisinin önemli bir
bölümünü devlet ve kamusal alan ile din arasına mesafe çekmeye ayırdığı
da unutulmamalı. Çünkü aynı tarih, devletin bir dini olduğu, kamusal
alanın da dinsel kurallara terk edildiği zaman nelerin yaşanabildiğinin
acı örnekleriyle dolu. İşte laiklik de zamanında bu hayati ihtiyaçtan
(kapitalizmin üretkenliğinin doğasını da unutmadan) ortaya çıkmıştı ve
toplumsal barışın sağlanması adına bugün de benzer bir öneme sahip.
Öyle ki, bazen kavramlar kendi özgül tarihsel bağlamlarında daha
fazla anlam kazanırlar. Keza günümüz Türkiye’sinde laiklik düşüncesi de
artık bu durumda. Nitekim egemenliğin sadece tanrıya ait olduğunu öne
süren dinsel bir rejimin karşısında ve hayatın her alanında, vicdan
hürriyetini, eğitim eşitliğini, kadın ve çocuk başta olmak üzere tüm
insan haklarını, evrensel hukuk kurallarını, demokrasiyi ve özgür
düşünceyi, eşit yurttaşlığı, halk egemenliğini, birlikte yaşayabilmeyi,
bilimsellik ve aklı savunmak için laiklik düşüncesi artık daha da hayati
bir pozisyonda yer alıyor.
Netice itibarıyla vaktiyle kendi aklını tanrıdan kurtarabilmek için
büyük bedeller ödeyen, alınacak kararların referansını “gökyüzünden”,
“yeryüzüne” indiren insanlığın toplumsal huzuru için, devlet ile din
arasına mesafe koymak bugün dünden daha fazla gerekli. Dinselleştirmeye
çalışılan ama dinsel olmayan, büyüsü bozulmuş bir dünyada bu mesafenin
uzunluğu, ülkede yaşayan insanların mutluluğuyla da doğru orantılı.
Kişilerin “hangi dünyada” mutluluğu seçecekleri ise asla bireysel bir
tercih değil ve sadece kendilerini ilgilendirmiyor!
Sevgili Gökhan Yavuz
Demir’in “Kesin Döneceksiniz” isimli kitabı yayınlandığında (Ocak, 2022) kazandığım
bir yurtdışı bursu vesilesiyle saha araştırması yapmak için Londra’da
bulunuyordum. Kitabı ancak Temmuz ayında ziyaretimize gelip iki hafta bizimle
kalan yeğenimiz aracılığıyla edinebildim. Ailecek beklediğimiz bir eserdi, bu
yüzden hızla okumaya başladım. Kitabın yazılışı kadar günde de okuyup,
bitirdim. Sonrasında kitapların da insanlar gibi hikâyeleri olduğuna inandığım
için kitabın künye sayfasının karşısına adımı, notumu ve tarihi yazıp dönüşte (kitaplar
da dâhil olmak üzere aklın alamayacağı her şeyin, önce bağış olarak kabul
edilip sonra yardım amacıyla satıldığı) “charity” adıyla bilinen “ikinci el” dükkânlarından
birine (Ekim 2022) bıraktım. Konumu da şu: 
Bununla birlikte, bana
bu metni yazdıran gücün, solda bulunan karedeki o donmuş görüntü olduğunu artık itiraf etmem gerekiyor. Kanımca yazarın novella’sını en
iyi ifade edecek anlam da yine aynı karenin içerisinde yatmakta... Fotoğraf, Gökhan Yavuz Demir’in
bir gece yarısı KHK’si ile üniversiteden, kendini adadığı mesleğinden ve
öğrencilerinden koparıldığı olayın birkaç gün sonrasına ait. Fakülte önünde
öğrencileri onu hüzünlü bir şekilde uğurluyor. Bu kaydın videolu görüntüsünde Gökhan
Yavuz da aynı hüzün içerisinde ama öğrencilerine karşı dirayetli durmaya
çalıştığı görülüyor. Sonrası vedalar, alkışlar ve ayrılış…
İşte o anda çekilen bu kare, bir ruh
hâlinin bedene yansıması olarak ortaya çıkmakta... Sağ ayak, sabit, adım atıp
gidecek. Lâkin sol ayak, tedirgin, çelişkili, gitmek istemiyor, bir garip ve
eğreti, neredeyse bıraksan tek başına geri dönecek. Hani yapmak istenmeyen her şeyde
“ayak sürünür” ya, adımlar geri geri gider ya, işte öyle! İki ayak, iki farklı
dünya… Sol ayak duygu, vicdan, sanki kalp ve ruhun ifadesi gibi, “gitme, kal” diyor; sağ ayak ise
hayatın yükü, zorunlulukların, zorbalıkların mecburi ortağı, “kalamazsını” yüze
vuran netlikte dimdik durmakta! Her şey bir yana, bütün o insan kalabalığının içinde o ayak
görüntüsü zihnimde asılı kaldı, nedense o günden beri bu kareyi unutmadım. Ve artık günü geldi! O an, gerçekliğiyle buluştu!
Üstelik böylesi bir “ayak
anlatısı”, başka bir alanda da karşımıza çıkıp, eşsiz bir sanat eserini çözebilmemiz için bize yol gösteriyor. Nitekim benzer bir
durum, büyük usta Michelangelo’nun Roma San Pietro in Vincoli Kilisesi’ndeki Musa
Heykeli'nde de mevcut... Çok iyi bilinen kutsal
bir hikâyeye göre Musa, Sina Dağı’ndan elinde tanrının yolladığı ve On Emir’in
yazılı olduğu levhalarla geri döner; ancak giderken gönül rahatlığıyla geride
bıraktığı halkını, “altın bir buzağı” yapıp ona tapar halde bulur ve elindeki
levhaları öfke ve hayal kırıklığı ile yere atarak, parçalar. Michelangelo’nun bu
heykelde, işte bu anın öncesini tasvir ettiğine inanılır. Musa, dönüşte
yorulmuş, dağın eteklerinden inerken de bir kaya üzerinde dinlenmeye
başlamıştır. Fakat tam o sırada gelen sesler üzerine başını çevirmiş, seslerin
geldiği yere bakmış ve gördükleri karşısında hüsran ve öfkeyle, ayağa kalkmaya
yeltenmiştir.
Michelangelo burada, böylesi bir anı sonsuza kadar ölümsüz kılandır. Yani sağ ayağı
sabitken, "tanrısallık görevi" adına orada dururken, sol ayağı hafif geride ve parmak uçlarında bir hareketlenme
oluşturarak, Musa’ya (ve dolayısıyla heykele bakan bizlere de) devam etmek ile gitmek arasında kalan bu çelişki anını yaşatır. Sağ ve sol ayaklar, yine benzer işlevlerde ve yine aynı
çelişkiler içindedir. Fotoğrafın olmadığı bir çağda zihinde canlanan görüntü,
böylece sanat eserinde hayat bulur. Mermeri ölümsüzlüğe dönüştüren bu muhteşem eser, o anın sanat
üzerinden aktarılması, hikâyeye yabancı olmayanların da görerek etkilenecekleri muazzam bir sunumdur. 
